Nasze rozważania należy zacząć od tematu komunikacji na linii trener – zawodnik. Odpowiednia pozytywnie wpływa na prawidłowy rozwój piłkarzy i jednocześnie kształtuje dobre relacje pomiędzy nimi a szkoleniowcem. Niezwykle istotny jest przekaz, na który składają się takie elementy jak: odpowiednie ustawienie trenera względem grupy, poruszanie się podczas ćwiczeń, prawidłowe komunikaty oraz odpowiednie operowanie głosem. Opanowanie tego wszystkiego sprawi, że Twój przekaz będzie skuteczny.

Ustawienie trenera uzależnione jest od realizowanych środków treningowych i celów szkoleniowych zawartych w danym ćwiczeniu. Ważne jest, by podczas zajęć widział on wszystkich zawodników, co pozwoli mu zaobserwować zachowanie każdego z nich. Istotna jest także odległość od podopiecznych, która musi być taka, aby wypowiadane komunikaty trafiały do wszystkich ćwiczących. Pod uwagę należy wziąć też warunki, w jakich odbywają się zajęcia. Zdarza się bowiem, że boiska umieszczone są blisko torów kolejowych czy lotniska, a w hali jest duży pogłos. W takich okolicznościach wskazane jest zebranie zawodników w jedno miejsce i przekazanie im istotnych kwestii dotyczących danego zagadnienia. Na ustawienie trenera głównego wpływ ma także ewentualna obecność jego asystenta, który powinien znajdować się w innym miejscu i odpowiednio nadzorować przebieg ćwiczenia.

TAK                                                                                                                        NIE

1. Trener widzi wszystkich zawodników / 2. Trener ustawiony w środku, nie widzi wszystkich

TAK                                                                                                                         NIE

1. Trenerzy widzą wszystkich zawodników po obu stronach boiska / 2. Trenerzy ustawieni obok siebie, widzą mniej

TAK                                                                                                                        NIE

1. Trener widzi wszystkich / 2. Trener nie widzi obu grup

TAK                                                                                                                          NIE

1. Każdy trener przy jednej grupie, ma też pogląd na drugą grupę / 2. Trenerzy ustawieni obok siebie, mają pogląd tylko na jedną grupę

W obecnych czasach futbol w dużej mierze opiera się na inteligencji zawodników. Zanim gracz wykona w meczu określone zadanie, musi wcześniej dostrzec, w jakiej sytuacji się znajduje, zrozumieć ją, odpowiednio zinterpretować i podjąć decyzję co do tego, w jaki sposób ją rozwiąże. Dopiero podjęcie decyzji powoduje techniczne wykonanie określonego elementu.

Piłka nożna staje się coraz bardziej dynamiczną dyscypliną, w której zawodnik na rzeczone podjęcie decyzji ma coraz mniej czasu. Dlatego tak istotne jest, by już w młodym wieku pozwolić mu to robić, wykształcając w nim procesy myślowe na odpowiednim poziomie. Trener może mieć wpływ na rozwój tych procesów m.in. poprzez stosowanie odpowiednich pytań w trakcie zajęć. Efektywne pytania, zastępujące wydawanie instrukcji i poleceń, powodują, że zawodnicy uczą się aktywnie, co z kolei przekłada się na wyższy poziom koncentracji. Dzięki temu przyswojone informacje dłużej zostaną w ich głowach.

John Whitmore w swojej książce „Coaching for Performance” stwierdza, że po trzech tygodniach od nauki w pamięci pozostaje około 70 procent informacji, które zostały tylko zakomunikowane, 72 procent informacji, które zostały zakomunikowane i zobrazowane oraz 85 procent informacji, które zostały zakomunikowane, zobrazowane i wypróbowane w praktyce. Po trzech miesiącach różnice te są już zdecydowanie większe – zawodnik jest w stanie zapamiętać kolejno 10, 32 oraz 65 procent informacji.

Dobry trener dzieci nie daje im gotowych rozwiązań, ale poprzez odpowiednio ukierunkowane pytania naprowadza, pomagając podjąć odpowiednią decyzję. Poprzez pytania stymuluje zawodnika, dzięki czemu ten lepiej rozumie grę. Istotnym jest, aby stosować jak najwięcej pytań otwartych, dopasowanych do wieku i poziomu zawodników. Pytania warto zadawać zarówno podczas realizacji środków treningowych (np. przy zamrożeniu gry), przy omawianiu tematu i celu zajęć, jak i w podsumowaniu danego środka treningowego i całości zajęć.

Przykład stosowania pytań przed rozpoczęciem zajęć – omówienie tematu i celu treningu:

- Trener: Dzisiaj na zajęciach doskonalić będziemy podanie wewnętrzną częścią stopy. O czym należy pamiętać przy wykonywaniu takiego podania?

- Zawodnicy:

1. Stopa powinna być usztywniona.

2. Noga na ziemi musi być na wysokości piłki.

3. Musimy spojrzeć na kolegę bądź go zawołać.

- Trener: Dlaczego stosuje się podania wewnętrzną częścią stopy?

- Zawodnik: Ponieważ ta część stopy jest największa i najłatwiej jest nią podać.

- Trener: Kiedy stosuje się podania wewnętrzną częścią stopy?

- Zawodnik: Kiedy mamy możliwość wykonania podania po ziemi do kolegi w niedalekiej odległości.

Oczywiście dialog ten może być dłuższy i zawierać wiele innych pytań dostosowanych do zawodników. Poniżej przedstawiono pytania, które można stosować w trakcie realizacji środków treningowych.

- Co możesz w tym momencie zrobić z piłką?

- W którą stronę możesz podać piłkę?

- Kiedy podasz piłkę do kolegi?

- Które podanie będzie korzystniejsze? Do nogi kolegi czy przed niego?

- Co możesz zrobić po podaniu piłki?

- Co może zrobić gracz broniący?

- Jak może ukierunkować atak zawodnik broniący?

- Kiedy można stosować pressing wysoki?

- Dlaczego warto stosować pressing wysoki?

- Jakie są plusy w odebraniu piłki w sektorze bocznym? A jakie minusy?

- Jakie są plusy w odebraniu piłki w sektorze środkowym? A jakie minusy?

- W jaki sposób powinieneś nabiec, by zmusić zawodnika do zagrania w boczny sektor?

- Gdzie powinieneś pobiec, kiedy piłka znajdzie się w sektorze bocznym?

Pytania powinny umożliwiać zawodnikom lepsze zrozumienie celu i tematu zajęć. Po skończonym treningu Twoi podopieczni powinni wiedzieć, nad czym pracowali i jak wpłynie to na ich rozwój. Kluczowe jest jednak to, by podczas zajęć nie tylko zadawać pytania, ale przede wszystkim dać zawodnikom możliwość odpowiadania na nie.  

Kolejną ważną kwestią jest stosowanie odpowiedniego feedbacku, czyli informacji zwrotnej na temat danego ćwiczenia, a także powiadomienie piłkarzy o jego efektach. Fundamentalną umiejętnością trenera jest robienie tego w odpowiednim momencie. Liczą się także wiedza na temat tego, co należy powiedzieć oraz odpowiedni ton. W książce autorstwa Pawła Grycmanna i Władysława Szyngiery pt. „Nowoczesne nauczanie i doskonalenie gry w piłkę nożną” znajdujemy następujące zasady skutecznego feedbacku:
- Przekaż informację tylko w sytuacji, jeśli jest i może być ona pomocna.
- Przekaż informację bezpośrednio do zawodnika.
- Dostarczaj feedbacku głównie na końcu zadania, a nie w jego trakcie, pozwalając ćwiczącym na refleksję.
- Odnieś się do szczegółów, nie stosuj feedbacku po każdym wykonaniu bądź próbie wykonania.
- Daj zawodnikowi swobodnie wypowiedzieć się, dopasuj feedback do specyficznych potrzeb indywidualnych bądź drużynowych.
- Podziękuj za rozmowę.

Dzięki skutecznej komunikacji poprawia się jakość i efektywność współpracy pomiędzy zawodnikiem i trenerem. Skuteczna komunikacja pozwala również na:
- dokonywanie selekcji i wymiany informacji,
- budowanie długofalowych relacji między trenerem i zawodnikiem,
- usamodzielnianie zawodników na boisku i poza nim.

By zastosować odpowiedni feedback, trener musi być w stanie prawidłowo ocenić zaistniałą sytuację, a także dobrze znać swojego podopiecznego. Jednemu zawodnikowi wystarczy krótka informacja i pozostawienie mu kwestii jej wdrożenia, inny będzie potrzebował bardziej rozbudowanego przekazu, zawierającego pomocne działania. Jako przykład niech posłuży wysoki pressing, w którym gracze chcą odebrać piłkę w bocznym sektorze boiska. Jednemu napastnikowi wystarczy powiedzieć: „Zmuś obrońcę do zagrania do boku”. Drugi w czasie rozmowy musi otrzymać więcej informacji. Jeżeli dany zawodnik nie zrozumie polecenia trenera, w pierwszej kolejności należy zadać mu pytanie: „Jak możesz założyć pressing z boku?” i cierpliwie dochodzić do właściwego rozwiązania, które poda zawodnik: „Swoim działaniem muszę spowodować, by obrońca zagrał piłkę do boku. Po podaniu muszę zabiec obrońcę od środka boiska, jednocześnie odcinając mu możliwość podania do drugiego środkowego obrońcy”.

Przekazywane podopiecznym informacje powinny być pozytywne. Należy przy tym oczywiście zachować równowagę, ponieważ nie chodzi o to, aby wyłącznie chwalić zawodników. Zamiast jednak mówić, czego mają nie robić, powiedz im, co mogą zrobić lepiej. Przy stosowaniu feedbacku istotny jest nie tylko dobór odpowiednich słów. Znaczenie ma także prawidłowa mowa ciała. Zawodnicy obserwują trenera i widzą, czy współgra ona z tym, co mówi. Feedback ma być podstawą do poprawy danego elementu, ale nie należy przesadzać z ilością przekazywanych informacji, ponieważ zawodnicy i tak nie będą w stanie przyswoić ich wszystkich na raz.

Informacja zwrotna nie może być monologiem. Zawodnikom należy pozwolić się wypowiedzieć i również na tym etapie warto zadawać pytania pomocnicze, które naprowadzą ich na odpowiednie tory. Istotą feedbacku jest również to, by przekazywać go w dość krótkim czasie po wykonaniu danego elementu. Zawodnikom łatwiej jest wyobrazić sobie daną kwestię bezpośrednio po jej wykonaniu. 

Po zrealizowaniu danej jednostki treningowej trener wspólnie z zawodnikami powinien podsumować zajęcia treningowe. W takim podsumowaniu powinno zawierać się wskazanie elementów, które zostały wykonane prawidłowo oraz tych, nad którymi trzeba intensywniej popracować. Zadaniem trenera jest zadawanie pytań dotyczących celów treningu, jak również uzyskanie od podopiecznych informacji, co w danej jednostce treningowej sprawiało im problem oraz co mogą zrobić, by poprawić dany aspekt. Wskazane jest także zebranie informacji na temat intensywności danej jednostki treningowej. W zależności od wieku zawodników, można zastanowić się także nad zadaniem pracy domowej. Indywidualna praca po zajęciach treningowych wpłynie na pozytywny rozwój i podniesienie umiejętności, na doskonalenie których często brakuje czasu podczas zajęć.

Nietrudno zauważyć, że stosowanie pytań powinno występować w każdej części jednostki treningowej. Odpowiedni dobór pytań wpływa pozytywnie na procesy myślowe zawodników i odpowiedni rozwój ich inteligencji. Aktywna nauka pozwala na dłużej zapamiętać i lepiej zrozumieć nauczane elementy, daje możliwość dokładniejszego zrozumienia gry, a co za tym idzie wpływa na szybsze podejmowanie skutecznych decyzji. Samodzielne wykonanie, popełnianie błędów i wyciąganie z nich wniosków, wpływa pozytywnie nie tylko na wyższy poziom zdolności kognitywnych gracza, ale także na prawidłowy rozwój jego kreatywności.

***

Autorami tekstu są:

Robert Bednarek – trener monitorujący w Programie Certyfikacji PZPN dla szkółek piłkarskich, mogący pochwalić się licencją UEFA A. W swojej trwającej od 2012 roku karierze szkoleniowej pełnił rolę trenera monitorującego również w innych projektach PZPN: AMO, Mobilnej AMO oraz OSSM. Pełnił także funkcję trenera w takich klubach jak: Chojniczanka Chojnice, Unia Solec Kujawski, KP Starogard Gdański i Akademia Piłkarska Chemik Bydgoszcz.

Kamil Syroka – trener monitorujący w Programie Certyfikacji PZPN dla szkółek piłkarskich, mogący pochwalić się licencją UEFA Elite Youth A. W swojej trwającej od 2010 roku karierze szkoleniowej pełnił rolę trenera monitorującego również w innych projektach Polskiego Związku Piłki Nożnej: AMO, Mobilnej AMO i OSSM. Związany był także z klubem ZKS Olimpia Elbląg, w którym prowadził grupy młodzieżowe, odpowiadał za przeprowadzanie testów motorycznych w akademii i drużynie seniorskiej, a także pełnił funkcję analityka w pierwszej drużynie.

Przeczytaj również:

Zarządzanie intensywnością zajęć – LINK

Kreatywność jako jeden z filarów szkolenia. Jak ją rozwijać? – LINK

Dlaczego indywidualizacja jest tak ważnym elementem procesu szkoleniowego? – LINK

Szczegółowość w treningu – czym właściwie jest i jak ją zapewnić? – LINK

Znaczenie mentalności i edukacji dla młodego piłkarza – LINK