Kreatywność jest jednym z filarów szkolenia dzieci i młodzieży. Jak bardziej precyzyjnie rozszyfrować jej pojęcie w treningu piłki nożnej? Sama gra polega na błyskawicznym postrzeganiu, podejmowaniu decyzji i wykonaniu najlepszego możliwego rozwiązania. Zawodnik kreatywny będzie posiadał umiejętności i cechy pozwalające wybrać najważniejsze potrzebne informacje, przekształcić je i zastosować. W programie szkolenia PZPN na bazie AMO ten proces został dodatkowo wyróżniony mikrocyklem zatytułowanym „Inteligencja Piłkarska w kategoriach Żak i Orlik”.

Żeby zrozumieć, co ma największy wpływ na ten proces trzeba najpierw spojrzeć, od czego on zależy.

Piłka, przestrzeń, przeciwnik, zawodnicy ze swojego zespołu – we wszystkich fazach gry zawodnik podejmuje decyzje i działania właśnie na podstawie tych punktów odniesienia. Złożoność gry (wielu zawodników na dużej przestrzeni) powoduje nieskończenie wiele możliwych sytuacji i nie sposób się do wszystkich przygotować. Tylko zawodnik, który świadomie bierze udział w procesie treningowym będzie w stanie wyciągać odpowiednie wnioski i znajdować korzystne rozwiązania, w zależności od zaistniałych w danym momencie na boisku problemów. Dlatego tak ważne jest budowanie świadomości zawodników, począwszy od rozpoczęcia zajęć i ich omówienia, a kończąc na podsumowaniu. Najlepszym sposobem realizacji w tych częściach będzie zadawanie pytań. Powinny one pojawiać się w treningu jak najczęściej, ponieważ budują nie tylko świadomość, ale również pewność siebie. Warunkiem kluczowym jest umiejętne ich zadawanie. Pytając musimy wiedzieć, na co w danej sytuacji zwrócić uwagę. Pomocne w tym będzie zaplanowanie i rozumienie wskazówek. Przykładem takich wskazówek mogą być te zawarte w programie szkolenia PZPN na bazie AMO, dotyczące realizacji gry 1x1 w ataku.

Ken Robinson, uznany w świecie lider w dziedzinie kreatywności, którego wystąpienie TED bije rekordy oglądalności na całym świecie, napisał w swojej książce, że „(…) kreatywność jest wyjściem poza wyobraźnię, bo wymaga, żeby daną rzecz rzeczywiście wykonywać, a nie tylko o niej myśleć (…)”.

Pozwalajmy więc naszym zawodnikom nie tylko odpowiadać na pytania, ale też te odpowiedzi realizować w praktyce. Dajmy im możliwość samodzielnej ewaluacji. Popełnianie błędów jest charakterystyczne dla takiego procesu nauczania. W tym miejscu ważną rolą trenera będzie unikanie krytykowania i utrzymanie pozytywnej atmosfery sprzyjającej swobodzie rozwiązań. Wspominane wcześniej i kształtowane w ten sposób pewność siebie i odwaga będą sprzyjać podejmowaniu „pozytywnego ryzyka”.

Kreatywny trening to również taki, w którym same zaplanowane środki zawierają elementy decyzyjności. Największym sprzymierzeńcem będzie tu sama gra, która stawia przed zawodnikiem wiele nieprzewidywalnych zadań. Gra, w której trener unika instrukcji, sterowania ograniczającego podejmowanie samodzielnych decyzji. Dobrą inicjatywą będzie natomiast tworzenie sytuacji problemowych (scenariuszy) – inspirujących i aktywizujących zawodników do szukania nowych rozwiązań.

Najpopularniejszymi i najczęściej spotykanymi przykładami wykorzystania w treningu będą gry oparte na Funino autorstwa Horsta Weina. Małe gry (3x3) dają zawodnikom większą liczbę kontaktów z piłką, a cztery bramki to więcej decyzji do podjęcia. Istotą tego ćwiczenia jest samodzielność zawodnika, poznawanie gry i nauka przez zrozumienie.

Doskonałym przykładem kreatywnych środków treningowych będą również zabawy. W ich trakcie ćwiczymy u naszych podopiecznych zdolności intelektualne i refleks, jedocześnie rozwijając ich fizycznie i emocjonalnie. Jednak przede wszystkim zabawy sprawiają przyjemność, tworząc pozytywną atmosferę, tak ważną w rozwijaniu kreatywności.  Nawet najprostszy berek zawiera w sobie wszystkie elementy sprzyjające podejmowaniu decyzji i wprowadzaniu ich w życie.

To właśnie gry i zabawy są środkami najczęściej rekomendowanymi w przypadku najmłodszych kategorii wiekowych.

Bardzo często zdarza się, że w treningu stosowana jest forma ścisła. Wielu trenerów uważa ją za dającą największą kontrolę nad procesem treningowym, a także umożliwiającą najbardziej odpowiedni sposób do wyposażania zawodnika w umiejętności techniczno-taktyczne. Warto w tym miejscu po raz kolejny posłużyć się cytatem wspominanego wcześniej Robinsona: „(…) Postrzeganie edukacji (w naszym przypadku treningu – przyp. aut.) tylko jako przygotowywania na coś, co ma się zdarzyć później, może doprowadzić do pominięcia faktu, że pierwszych kilkanaście lat nie jest próbą. Młodzi ludzie przeżywają swoje życie w tej chwili (…)”.

Jest to niewątpliwie argument, który – mimo że możemy go interpretować wielopoziomowo – opowiada się za stosowaniem opisywanych wyżej kreatywnych środków treningowych, którymi są gry i zabawy. W większości przypadków, aby osiągnąć pożądany efekt wystarczy tylko zmodyfikować ćwiczenie mające formę ścisłą, dokładając do niego elementy decyzyjności. To wszystko w celu uniknięcia jedynie mechanicznego wykonywania zadań.

Każda modyfikacja, w której zmieniać się będą takie parametry jak: piłka, przestrzeń, przeciwnik czy koledzy z zespołu, będzie środkiem treningowym rozwijającym sferę poznawczą zawodnika.

NIE                                                                                                                      TAK


NIE                                                                                                                     TAK

Możemy to również zobaczyć na tym prostym przykładzie (grafiki poniżej). W pierwszym ćwiczeniu trener zastosował formę ścisłą, w której zawodnicy przemieszczają się za podaniem. W drugim to od decyzji zawodnika zależy, do kogo skierować pytanie i z kim się zamienić.

NIE                                                                                                                       TAK

Pamiętajmy o kilku zasadach, które pomogą nam w treningu i dzięki którym będziemy mogli rozwijać kreatywność u naszych zawodników:
- Stymulujmy zabawami i grami zamiast instruować ćwiczeniami.
- Zadbajmy o dobór środków, w których zawodnicy maja możliwość wyboru. Mogą to być kompleksowe gry zadaniowe, dynamiczne fragmenty gry oraz gra dowolna.
- Konfrontujmy zawodników z różnymi sytuacjami boiskowymi, podczas których muszą oni podejmować decyzje. 
- Poprzez odpowiednio dobrane do każdej sytuacji pytania ukierunkowujące pozwólmy piłkarzom odkrywać właściwe rozwiązania oraz ich alternatywy.
- Pamiętajmy, że to samodzielne odkrywanie, a nie ślepe wykonywanie instrukcji padających zza linii bocznej, kształtuje kreatywność.
- Twórzmy pozytywną atmosferę i budujmy zaufanie, które sprzyja rozwojowi pewności siebie.
- Unikajmy schematów i ograniczenia młodych zawodników do wykonywania poleceń.

Podsumowując, kreatywność nie jest pojęciem nowym i skomplikowanym. Nierozerwalnie przenika się z pozostałymi filarami szkolenia. W czasach kiedy piłka nożna uliczna kształtująca kreatywność u wielu pokoleń piłkarzy praktycznie już nie występuje, w naszym treningu musimy zwrócić szczególną uwagę na miejsce i warunki sprzyjające rozwojowi tej niezwykle pożądanej i pożytecznej cechy.

***