Najprościej rzecz ujmując, indywidualizacja to proces kształtowania się zdolności indywidualnych, a także dostosowanie norm i zasad do potrzeb danej jednostki. W tym momencie wskazać należy, że pojęcie indywidualizacji inaczej będzie postrzegane w procesie szkoleniowym zawodników dorosłych, a inaczej w szkoleniu dzieci.

Myśląc o indywidualizacji w kontekście starszych kategorii wiekowych należy wziąć pod uwagę wszystkie parametry przygotowania fizycznego oraz podział zawodników na formacje i pozycje. Biorąc pod uwagę powyższe kwestie, w zajęciach treningowych stosuje się wszelkiego rodzaju urządzenia, które pozwolą nam na bieżąco monitorować reakcje na dane obciążenia i poziom zmęczenia zawodników. Uwzględniając formacje i pozycje zawodników można zastosować różne środki treningowe. Tak, aby dany zawodnik skupiał się przede wszystkim na elementach, które najczęściej występują na jego pozycji.

W młodszych kategoriach wiekowych, gdzie wynik nie odgrywa znaczenia, a najważniejsza jest jednostka, myśląc o indywidualizacji należy zwracać uwagę na inne kwestie. Raczej nikt nie założy dzieciom pulsometrów czy systemów GPS, ani tym bardziej nie zaszufladkuje dzieci do gry na konkretnych pozycjach. W najmłodszych kategoriach indywidualizacja obejmuje działania indywidualne lub grupowe danego zawodnika prowadzone samodzielnie, z trenerem (trenerami) lub partnerem (partnerami), mające na celu podniesienie poziomu zdolności motorycznych, umiejętności technicznych, techniczno-taktycznych lub cech wolicjonalnych niezwiązanych z konkretną pozycją na boisku.

Jak już wspomnieliśmy, w szkoleniu dzieci i młodzieży najważniejszy jest zawodnik. Biorąc pod lupę konkretną drużynę dziecięcą, jako trenerzy doskonale zdajemy sobie sprawę, że po latach profesjonalnie w piłkę grać będą tylko nieliczni jej przedstawiciele. Nie ma realnych szans, aby wszyscy zawodnicy trafili do jednej drużyny seniorskiej grającej na wysokim poziomie. Dlatego niezbędne jest skupienie się na jednostce.

Jednym ze sposobów wpływających na zwiększenie indywidualizacji podczas zajęć jest odpowiednia liczebność grup treningowych. Małe grupy dają trenerowi możliwość obserwacji każdego zawodnika z osobna i właściwe nim kierowanie. Wskazane jest, aby jeden trener miał pod opieką około 12 zawodników. Przy większej liczbie ćwiczących, w celu lepszego zindywidualizowania zajęć, niezbędna będzie obecność kolejnego trenera. W młodszych kategoriach wiekowych, takich jak „skrzat”, obecność asystenta jest wskazana nawet przy mniejszej liczbie dzieci. W tym wieku uwaga na dziecku, które jest ciekawe otaczającego je świata, jest niezbędna.

Dzieląc zawodników na grupy treningowe trzeba wziąć pod uwagę ich poziom umiejętności, możliwości oraz predyspozycje. W tym miejscu należałoby wrócić do momentu tworzenia konspektów treningowych. Zdarza się, że dany trener prowadzi dwie grupy treningowe, jedna po drugiej. I chociaż obie te grupy różnią się od siebie znacznie pod względem możliwości, trener dla obu ma ten sam konspekt i wymaga od ich zawodników dokładnie tego samego. Dbając o prawidłowy rozwój poszczególnych zawodników powinno się – przynajmniej w części głównej – zastosować inne ćwiczenia, dopasowane do możliwości zawodników bądź też odpowiednio dostosować punkty coachingowe do danej grupy. Pod uwagę należałoby też wziąć wielkość pola gry oraz cele i zadania dla poszczególnych zawodników.

Oczywiście wypada pamiętać o tym, że w młodym wieku zawodnicy mogą szybko zrobić postęp. Dlatego właśnie grupy powinny być elastyczne i zmieniać się wraz ze wzrostem umiejętności podopiecznych. Również podczas treningu warto, w miarę możliwości, dzielić zawodników na podgrupy. Trenerzy powinni umieć zauważyć aktualne potrzeby zawodnika. Jedno dziecko będzie w stanie wykonać dany element już bardzo dobrze i w celu lepszego rozwoju potrzebne będzie zwiększenie tempa jego wykonywania, inne może dopiero opanowywać dany element i w celu poprawnego jego wykonania będzie musiało robić to wolniej. Warto pamiętać też o tym, że zawodnik może opanować jeden element bardzo dobrze, a jednocześnie być trochę słabszy w innym. Dzieląc zawodników należy wziąć pod uwagę to, czego będą się uczyć w danym ćwiczeniu.

NIE                                                                                                                         TAK

Podczas zajęć bardzo ważne jest indywidualne podejście trenera do zawodników. Jeżeli szkoleniowiec widzi, że jego podopieczny w danym aspekcie popełnia błędy, powinien podejść do niego indywidualnie, wziąć na bok i odpowiednio skorygować. Co więcej, w takim przypadku należy wskazać dziecku, co konkretnie musi poprawić w celu lepszego wykonania zadania, a także zrobić dla niego dodatkowy pokaz. Wszystko to można zrobić bez przerywania treningu pozostałym zawodnikom.

Indywidualizacja może się także ujawnić podczas objaśniania ćwiczeń. Każda grupa i każdy zawodnik potrzebują odpowiedniego sformułowania danego zagadnienia, do każdego należy dobrać inne słowa. Tak, aby w sposób jak najprostszy przekazać zawodnikom dane kwestie. Podobnie sprawa ma się przy zastosowaniu feedbacku po ćwiczeniach. Jeżeli oczekuje się od zawodnika, by w wybrany przez siebie sposób wykonał dany element, należy dać mu informację zwrotną na temat tego, jak to robi.

Zwracając uwagę na predyspozycje zawodników, warto także uwzględnić w procesie szkoleniowym treningi indywidualne dla najzdolniejszych. Taki rodzaj zajęć pozytywnie wpłynie na rozwój wybranych zawodników, a dodatkowo zmobilizuje pozostałych (dążących do znalezienia się wśród wyróżnionych) do bardziej wytężonej pracy.

Kolejną kwestią są zadania domowe, zlecane zawodnikom do wykonania po treningu. Znając dokładnie potrzeby każdego dziecka, można indywidualnie wskazać mu zadania, które ma opanować na kolejne zajęcia.

Podsumowując, indywidualizacja obejmuje:
- odpowiednie podejście trenera – dostrzeganie i rozumienie zróżnicowania poziomu rozwoju dzieci,
- tworzenie odpowiednich warunków do prawidłowego rozwoju zawodnika w jego własnym tempie,
- uwzględnienie indywidualnych czynników wpływających na rozwój zawodnika,
- uwzględnienie możliwości i umiejętności zawodników,
- odpowiedni dobór środków, form i metod treningowych,
- odpowiednią komunikację z zawodnikami oraz współpracę trenerów,
- tworzenie dodatkowych zajęć poprawiających indywidualne możliwości zawodników.

Biorąc pod uwagę indywidualizację należy skupiać się zarówno na elementach, które sprawiają danemu zawodnikowi problem, jak również na tych, które wykonuje on bardzo dobrze. W pierwszej kolejności musimy poznać jego mocne i słabe strony, a następnie skupić się na szlifowaniu atutów oraz pracy nad deficytami.

Praca nad ograniczeniami zawodnika pozwala na ich zniwelowanie, co korzystnie wpływa na zrównoważony rozwój. Nie można jednak zapominać o jego mocnych stronach. Zaniedbanie ich spowoduje, że nasz podopieczny nadrobi swoje braki, ale na tle rówieśników nie będzie się niczym wyróżniał.

Nie można przesadzić też w drugą stronę. Ciągła praca wyłącznie nad atutami pozwoli zawodnikowi wypracować konkretną zdolność na wysokim poziomie. Stanie się ona jego znakiem rozpoznawczym, który jednak, bez poparcia pozostałymi umiejętnościami na odpowiednim poziomie, nie pozwoli mu na zaistnienie w świecie profesjonalnej piłki.

Mając więc na uwadze prawidłowy rozwój zawodnika należy koncentrować się zarówno nad jego atutami, jak i deficytami, dostosowując proporcje pracy indywidualnie do wieku, umiejętności i potrzeb. Pamiętajmy, że dzieci uczą się szybciej, więc w młodym wieku progres danej zdolności będzie bardziej zauważalny w krótszym czasie. Skok danej predyspozycji w pierwszej fazie będzie wysoki. Kiedy jednak zawodnik opanuje już daną umiejętność dość dobrze, pozostały przyrost będzie odbywał się wolniej.

Poświęcając całą jednostkę treningową pracy indywidualnej z zawodnikiem warto w pierwszej kolejności skoncentrować się na jego mocnych stronach, które sprawiają mu mniej problemów, a dodatkowo pomogą odpowiednio rozbudzić układ nerwowy. W dalszej części zajęć należy przejść do pracy nad deficytami.

Warto pamiętać, że każdy zawodnik jest inny i ma inne potrzeby. Należy więc zwracać uwagę na jego umiejętności, charakter i mentalność. Dbajmy o prawidłowy postęp zawodników, koncentrując się na ich indywidualnym rozwoju, a nie na wyniku meczu czy turnieju.

***

Autorem tekstu jest Kamil Syroka – trener monitorujący w Programie Certyfikacji PZPN dla szkółek piłkarskich, mogący pochwalić się licencją UEFA Elite Youth A. W swojej trwającej od 2010 roku karierze szkoleniowej pełnił rolę trenera monitorującego również w innych projektach Polskiego Związku Piłki Nożnej: AMO, Mobilnej AMO i OSSM. Związany był także z klubem ZKS Olimpia Elbląg, w którym prowadził grupy młodzieżowe, odpowiadał za przeprowadzanie testów motorycznych w akademii i drużynie seniorskiej, a także pełnił funkcję analityka w pierwszej drużynie.

Grafiki zostały stworzone w programie „ Easy Sports-Graphics” (www.easy-sports-software.co)