Indywidualny rozwój zawodnika to temat zyskujący coraz większą popularność. Trenerzy dzieci i młodzieży są coraz bardziej świadomi swojego podstawowego celu, czyli skupienia na jednostce, a nie osiąganiu wyników tu i teraz. Ale rozwijać można się w każdym wieku i to we wszystkich kluczowych obszarach piłkarskiego rzemiosła: technicznym, taktycznym, motorycznym oraz mentalnym.

Każdy z powyższych obszarów treningowych może być monitorowany. W jaki zatem sposób wymiernie mierzyć postępy podopiecznych?

W tym tekście skupimy się na obszarze przygotowania motorycznego i koncepcji myślenia o monitoringu jako początku drogi w efektywnym planowaniu pracy z zawodnikami. Pokażemy metody pomiarowe umożliwiające wyznaczenie „punktu zero”, od którego trener powinien rozpoczynać po pandemicznej przerwie swoją pracę z drużyną. Wskażemy badania, na bazie których będziemy mogli mierzyć postępy swojej pracy, czyli adaptację naszych zawodników pod wpływem nakładanych przez nas obciążeń treningowych.

Artykuł zawiera przykładową „drogę” w obszarze monitoringu przygotowania motorycznego. Pamiętaj jednak, że to Ty jako trener powinieneś wybrać testy, które wskażą Ci drogę dla dalszego rozwoju swoich zawodników.

Testy muszą być dopasowane do wieku i umiejętności zawodników. Muszą być także przeprowadzane w jednakowych warunkach.

Pamiętaj! Nieważne jest to, jak skomplikowany, kosztowny czy efektowny test wykonasz, a to, w jaki sposób wykazane przez niego wartości wprowadzisz w praktykę treningu.

POMIAR WIEKU BIOLOGICZNEGO

To pomiar będący podstawą do planowania rozwoju zdolności motorycznych wśród dzieci i młodzieży. W jaki sposób go dokonać? Do najpopularniejszych metod zaliczamy:

- metodę Khamis – Roche (wysokość badanego w pozycji siedzącej i stojącej, waga badanego, średnia wzrostu rodziców badanego),

- rentgen nadgarstka oceniany pod względem stopnia zwapnienia kości nadgarstka, a także stopnia rozwoju stawów (to najbardziej rzetelna metoda określania dojrzałości biologicznej),

- test Mirwald (wysokość stojąc i siedząc, waga) – dający pośrednią ocenę wieku biologicznego.


Na zdjęciu uczestnicy jednego ze zgrupowań Akademii Młodych Orłów. Wszyscy urodzeni w 2007 roku

PRZYKŁADOWA BATERIA TESTÓW SPRAWNOŚCI OGÓLNEJ I SPECJALNEJ DLA KATEGORII DZIECIĘCYCH I MŁODZIEŻOWYCH

Poniżej prezentujemy baterię testów powszechnie stosowaną w dziecięcej piłce nożnej, wykorzystywaną przy projektach Polskiego Związku Piłki Nożnej (m.in. podczas zgrupowań Akademii Młodych Orłów).

Testy sprawności ogólnej:

- FMS,

- skok w dal z miejsca,

- szybkość na odcinkach 5 oraz 30 metrów, bieg po slalomie,

- beep test.

Testy sprawności specjalnej:

- żonglerka,

- prowadzenie piłki po slalomie,

- zwroty z piłką.

Testy zaleca się przeprowadzać w podanej powyżej kolejności, dwa razy w roku (we wrześniu i w marcu lub kwietniu).

PRZYKŁADOWE TESTY DLA STARSZYCH ZAWODNIKÓW

I Skład ciała i antropometria – wartości niezbędne do analizy zawodnika pod kątem somatycznym:

- wzrost,

- masa ciała,

- ilość tkanki tłuszczowej.

II Moc kończyn dolnych – wartości bezpośrednio będą przekładały się na eksplozywność horyzontalną i diagonalną zawodnika:

- skok w dal z miejsca – pomiaru można dokonać za pomocą miary lub specjalnej aplikacji na telefon,

- skok dosiężny – w tym wypadku również można skorzystać z aplikacji, można również wykonać ten test przy ścianie.

Dwie powyższe metody można przeprowadzić bezkosztowo.


Skok w dal z miejsca

III Szybkość – w piłce nożnej aspekt szybkości lokomocyjnej jest bardzo istotny. W połączeniu z szybkością działania jest jedną z głównych wytycznych selekcji zawodników:

- przyspieszenie – bieg na dystansie 5 lub 10 metrów – pomiaru można dokonywać za pomocą zwykłego stopera, ale tu wynik obarczony jest sporym błędem, lub – w droższej wersji – przy użyciu systemu fotokomórek,

- prędkość maksymalna – mierzona na dystansie 20 metrów u dzieci do 12. roku życia oraz 30 metrów u starszych, w tym również seniorów i seniorek.

IV Siła, czyli fundament dla każdej ze zdolności koordynacyjnych:

- siła kończyn dolnych – w przypadku dzieci i młodzieży może to być liczba przysiadów w czasie 60 sekund lub unoszenie bioder jednonóż (również w czasie 60 sekund). U starszych zawodników może to być forma przysiadu (np. tylni, przedni czy jednonóż) lub unoszenie bioder z dodatkowym ciężarem. Oczywiście wszystko zależy od kompetencji ruchowych zawodnika.

- siła kończyn górnych – w przypadku dzieci i młodzieży może to być liczba pompek do celu wykonanych w 60 sekund i podciąganie na drążku. W przypadku starszych zawodników będą to takie formy jak np. wyciskanie sztangi leżąc.

- stabilność tułowia – we wzorcu przeciw zgięciu przedniemu może to być podpór przodem na czas z odpowiednim ustawieniem kręgosłupa, we wzorcu przeciw zgięciu bocznemu – podpór bokiem, natomiast we wzorcu przeciw rotacji w podporze przodem – unoszenie asymetryczne nogi i ręki z zachowaniem stabilności tułowia. Długość dźwigni w tych próbach będzie zależeć od kompetencji zawodnika w tym zakresie.

V Wytrzymałość – do jej zmierzenia można wykorzystać dwa systemy:

1. Tlenowe (glikolityczne):

- beep test – wielostopniowy test wahadłowy na odcinku 20 metrów (tempo wyznacza sygnał dźwiękowy),

- Yo-yo test – wielostopniowy test wahadłowy na odcinku 40 metrów, z 10-sekundową przerwą w postaci marszu pomiędzy biegami (tempo wyznacza sygnał dźwiękowy),

- bieg na dystansie 3 lub 5 kilometrów w jak najkrótszym czasie,

- test Coopera, czyli bieg na odległość w czasie 12 minut.

2. Fosfagenowe i zdolność powtarzania sprintu:

- Rast test – bieg 6 x 35m z 10-sekundową przerwą pomiędzy biegami,

- test PDT (Phosphagen Decrement Test) – bieg 8 x 40 m z 30-sekundową przerwą pomiędzy biegami.

VI Szybkość zmiany kierunku:

- T-test – test zwinności polegający na przemieszczaniu się po torze o kształcie litery T w różnych kierunkach. Wynikiem jest czas przebiegnięcia toru.

- Zig Zag – test zwinności polegający na przemieszczaniu się po torze o kształcie zygzaka. Wynikiem jest czas przebiegnięcia toru.

VII Koordynacyjne Zdolności Motoryczne

Każdy trener powinien wiedzieć, jak wielki mają one wpływ na rozwój zawodników. Poniżej przedstawiamy przykładowe testy dla najważniejszych dla piłkarzy zdolności, czyli rytmizacji ruchów, zachowania równowagi statycznej i dynamicznej, różnicowania kinestetycznego, dostosowania motorycznego, sprzężenia ruchów, szybkości reakcji oraz orientacji przestrzennej.

Testy oceniające zdolność rytmizacji ruchów:

1. Bieg po kołach z prowadzeniem piłki

Sprzęt: 11 obręczy gimnastycznych o średnicy 60 cm, taśma miernicza, kreda, stoper, piłka nożna.

Opis: Na początku badany pokonuje z maksymalną szybkością odcinek 30 metrów. Następnie – po kilkuminutowej przerwie – przebiega ten dystans ponownie. Tym razem jednak w miejscu ćwiczenia rozłożone są koła gimnastyczne, a zawodnik biegnąc musi stawiać stopy kolejno w każdym z nich. Trzecią próbę zawodnik rozpoczyna prowadząc piłkę. W momencie, gdy znajduje się przed pierwszym rzędem obręczy podaje piłkę obok nich, a sam wykonuje bieg, w czasie którego stawia w każdym kole po jednej stopie. Po pokonaniu pierwszego rzędu obręczy badany ponownie przechodzi do prowadzenia piłki, a następnie postępuje według schematu opisanego powyżej. Cały sprawdzian kończy się przeprowadzeniem piłki przez linię mety.  

Wynik: różnice pomiędzy czasami uzyskanymi na drugim i pierwszym oraz trzecim i drugim dystansie z dokładnością do 0,01 sekundy.      

Uwaga: niedozwolone jest przebiegnięcie przez kolejne rzędy obręczy bez prowadzenia piłki pomiędzy nimi.

2. Toczenie piłki stopą

Sprzęt: piłka nożna, stoper.

Opis: Badany stoi w pozycji wyjściowej z obiema stopami na podłożu. Na sygnał należy w jak najkrótszym czasie przetoczyć piłkę 10 razy podeszwą w tył. Po kontakcie z piłką stopa powinna dotknąć podłoża.  

Wynik: lepszy rezultat z dwóch powtórzeń z dokładnością do 0,01 sekundy.

Uwagi: każdy testowany wykonuje po dwie próby dla nogi prawej i nogi lewej.     

Testy oceniające zdolność zachowania równowagi statycznej i dynamicznej:

1. Stanie jednonóż.

Sprzęt: stoper.

Opis: Badany stoi jednonóż z dłońmi na biodrach i nogą wyciągniętą w przód. Za zadanie ma jak najdłużej utrzymać stopę w powietrzu. W momencie oderwania rąk od bioder lub nogi postawnej od podłoża, a także odstawienia stopy, sprawdzian przerywa się.

Wynik: lepszy czas z dwóch prób z dokładnością do 0,01 sekundy. 

Uwaga: każdy ćwiczący wykonuje po dwie próby dla nogi prawej i nogi lewej.   

2. Obroty na ławeczce gimnastycznej.

Sprzęt : ławeczka gimnastyczna, stoper.

Opis : Z pozycji stojącej „stopa przed stopą” na wąskiej listwie odwróconej ławeczki (10 cm) badany powinien w ciągu 20 sekund wykonać jak największą liczbę obrotów (w kolejności na zmianę jeden w prawo, drugi w lewo), nie upadając przy tym.

Wynik : liczba obrotów zaliczonych w czasie 20 sekund, z dokładnością do pół obrotu – lepszy rezultat z dwóch powtórzeń.   

Uwaga : pojedynczy obrót uważa się za zakończony, gdy ćwiczący wróci do postawy wyjściowej. W momencie utraty równowagi (zeskoczenie, spadnięcie z ławki) należy jak najszybciej przyjąć poprzednie położenie i kontynuować sprawdzian.

III Testy oceniające zdolność różnicowania kinestetycznego:

1. Uderzenie piłki do celu.

Sprzęt: materac gimnastyczny, obręcz o średnicy 80 cm, piłka lekarska 2 kg, piłka nożna, taśma pomiarowa.

Opis: w wybranym miejscu ustawia się materac, na którym kładzie się obręcz gimnastyczną a w jej środku piłkę lekarską. W odległości 10 m od przedniej krawędzi materaca wyznacza się linię, zza której badany wykonuje uderzenia piłki do celu z powietrza (z własnego podrzutu, dowolną częścią stopy) po 10 razy lewą i prawą nogą. Za trafienie w materac uzyskuje 1 pkt, za uderzenie w obręcz 2 pkt, za strzał w pole między obręczą a piłką 3 pkt, a za trafienie w piłkę lekarską 4 punkty.

Wynik: liczba punktów uzyskanych z 10 uderzeń (oddzielnie dla nogi prawej i lewej).

IV Testy oceniające zdolność dostosowania motorycznego:

1. Bieg z obiegnięciem tyczek.

Sprzęt: taśma miernicza, 3 tyczki, piłka nożna, stoper.

Opis: na dystansie 10 metrów ustawiamy 3 tyczki (pierwszą w odległości 2,5 m od linii startu, kolejne w takich samych odstępach od siebie). Na sygnał badany pokonuje wyznaczony odcinek, obiegając każdą tyczkę z prawej strony, następnie po kilkuminutowej przerwie – z lewej strony. W dalszej kolejności obie próby wykonuje się powtórnie z jednoczesnym prowadzeniem piłki. W czasie obiegania tyczek z lewej strony piłkę należy prowadzić nogą lewą. Analogicznie z prawej strony należy prowadzić piłkę nogą prawą.

Wynik: różnica pomiędzy czasem biegu z piłką i bez piłki mierzona z dokładnością do 0,01 sekundy (osobno dla nogi prawej i lewej).   

V Testy oceniające zdolność sprzężenia ruchów:

1. Slalom z prowadzeniem dwóch piłek.

Sprzęt: 3 tyczki, taśma miernicza, stoper, 2 piłki nożne.

Opis: na dystansie 10 metrów ustawiamy 3 tyczki (pierwszą w odległości 2,5 m od linii startu, kolejne w takich samych odstępach od siebie). Na sygnał badany pokonuje wyznaczony dystans, biegnąc slalomem pomiędzy tyczkami. Następnie przystępuje do kolejnej próby, podczas której prowadzi jedną piłkę. Trzecie powtórzenie testowany wykonuje prowadząc jednocześnie dwie piłki.

Wynik: różnice pomiędzy czasami biegów: z jedną piłką i bez piłki oraz z dwiema piłkami i z jedną piłką – mierzone z dokładnością do 0,01 sekundy.                    

Uwagi: pomiędzy poszczególnymi próbami odbywa się kilkuminutowa przerwa.

VI Testy oceniające zdolność szybkiej reakcji:

1. Zatrzymanie piłki stopą.

Sprzęt: dwie ławeczki o długości trzech metrów, drabinka gimnastyczna, piłka nożna, taśma miernicza, stoper.

Opis: dwie ławeczki zaczepia się jedną stroną o drabinkę na wysokości 1 metra w odstępie 5 centymetrów od siebie. W szczelinie pomiędzy ich górnymi końcami leży piłka trzymana rękoma przez badającego, który na sygnał spuszcza ją w dół tak, aby przemieszczała się rynnie utworzonej pomiędzy ławeczkami. Testowany stoi odwrócony tyłem w odległości 4 metrów od dolnych krawędzi ławeczek i nie patrzy za siebie. Po usłyszeniu sygnału odwraca się i biegnie, aby jak najszybciej zatrzymać spadającą piłkę.

Wynik: średnia odległość (z dokładnością do 5 cm), na jaką piłka stoczyła się od górnych krawędzi ławeczek w trzech próbach.

VII Testy oceniające zdolność orientacji przestrzennej:

1. Bieg do ponumerowanych piłek.

Sprzęt: 5 piłek lekarskich (3 kg) ponumerowanych od 1 do 5, stoper, 1 piłka lekarska (4 kg), taśma miernicza, kartoniki z numerami.

Opis: w wyznaczonym półkolu o promieniu 3 metrów rozstawia się symetrycznie w odstępach co 1,5 metra pięć ponumerowanych piłek lekarskich (zwracając uwagę na to, aby nie były one ułożone według numeracji). Piłkę o ciężarze 4 kg umieszcza się w odległości 3 m od pozostałych. Badany ustawia się tyłem do pięciu piłek, tak aby czubki jego butów dotykały szóstej piłki leżącej przed. Na sygnał dotyka podeszwą piłki i w tym momencie testujący pokazuje kartonik z określonym numerem. Zawodnik odwraca się i biegnie do wyznaczonej piłki, dotykając ją podeszwą dowolnej nogi i wraca do piłki środkowej. W momencie ponownego dotknięcia jej podeszwą trener pokazuje kolejny numer piłki. W opisany sposób wykonuje się bieg do wszystkich pięciu piłek, kończąc cały sprawdzian poprzez dotknięcie piłki startowej. Około 20 minut wcześniej badany pokonuje na ustawionym stanowisku dystans 5 x 3 m.

Wynik: różnica między czasem biegu do ponumerowanych piłek i biegu wahadłowego 5 x 3 m mierzona z dokładnością do 0,01 sekundy.

Uwagi: kolejność demonstrowania kartoników z numerami oraz rozmieszczenie piłek na półkolu należy zmieniać dla każdego testowanego zawodnika.

Przedstawione powyżej, ogólnie dostępne testy to tylko propozycja, umożliwiająca diagnozę zawodnika pod kątem koordynacyjnych, kondycyjnych czy kompleksowych zdolności motorycznych. Pamiętaj, że wszelkie metody powinny być dobrane do etapu szkolenia, na którym znajdują się Twoi podopieczni.

Przed zastosowaniem poszczególnych testów trener powinien zatroszczyć się o właściwy poziom motywacji i koncentracji badanych. Zawodnikom należy dokładnie wytłumaczyć, po co stosuje się dane sprawdziany, a także opisać i zademonstrować prawidłowy sposób ich wykonania (szczególnie akcentując momenty startu i zakończenia). Każdorazowo po wykonaniu zadania testowego należy podawać badanemu dane o uzyskanym przez niego rezultacie po to, by jeszcze podwyższyć u niego poziom motywacji i umożliwić mu korygowanie czynności.

Testy należy przeprowadzać zawsze na początku części głównej zajęć, po krótkiej rozgrzewce. Niewskazane jest, aby stosować przed nimi duże obciążenia fizyczne. Korzystnie jest natomiast przeprowadzać wszystkie sprawdziany w formie rywalizacji, tak aby piłkarze startowali w parach lub bezpośrednio jeden po drugim. Zawodników należy poddawać kontroli zawsze, kiedy chcemy określić poziom ich sprawności.

Struktura opisanych prób stanowi potwierdzenie, że nawet w warunkach amatorskich możemy zadbać o monitoring naszych zawodników. Pamiętajmy przy tym, że ocena poziomu sprawności jest bazą do ustalenia celów treningowych, oceny efektów treningu, motywacji dla zawodnika, oceny jego gotowości do meczu czy do treningu po przebytym urazie.

***

Autorem tekstu jest Mirosław Wódkowski – trener monitorujący w Programie Certyfikacji PZPN dla szkółek piłkarskich, mogący pochwalić się licencją UEFA A Elite Youth. W swojej trwającej od 2008 roku karierze szkoleniowej był trenerem m.in. w Warcie Poznań, Akademii Piłkarskiej Reissa, Unii Swarzędz i Kadrze Województwa Wielkopolskiego. W AP Reissa pełnił również rolę koordynatora ds. szkoleniowych, a w Unii – dyrektora sportowego.

W pracy nad tekstem autor posiłkował się poniższymi opracowaniami:

- Periodyzacja: teoria i metodyka treningu – Bompa Tudor, Haff Gregory

- Nowoczesne nauczanie i doskonalenie gry w piłkę nożną – Paweł Grycman, Władysław Szyngiera

- Koncepcja długofalowego przygotowania motorycznego dzieci i młodzieży w piłce nożnej – Michał Kwietniewski, Michał Naulewicz – Better Way

- Elite Performance Institute Lv 1 – Karl Gilligan

- Przygotowanie motoryczne młodego zawodnika – Jakub Grzęda, Witold Zielazek – Peak Per4mance

- http://pilkanoznadladzieci.pl/testy-sprawnosci-ogolnej-i-specjalnej-w-pilce-noznej/

- https://www.scienceforsport.com/peak-height-velocity/

Przeczytaj również inne teksty z cyklu „Trener radzi”:

- 10 kroków, aby stać się lepszym piłkarzem – LINK

- Drybling – wskazówki dla zawodników – LINK

- Fizyczne i psychiczne korzyści z gry w piłkę – LINK

- Rola pytań w procesie rozwijania inteligencji piłkarskiej – LINK