Jak z każdym nowym doświadczeniem, tak i w przypadku wizyt monitorujących pojawiają się często wątpliwości, pytania i obawy. Nie pomagają niestety internetowe fora trenerskie, które często wypełnione są wyrwanymi z kontekstu lub nie do końca zgodnymi z prawdą interpretacjami.

Czym więc jest wizyta monitorująca w Programie Certyfikacji PZPN? Jakie obszary obejmuje? Na jakie rzeczy należy zwrócić uwagę?

Odpowiedzią wyszukiwarki na wpisanie frazy „wizyta monitorująca” będzie wyświetlenie szeregu stron poświęconych wizytom lekarskim. Może warto uciec się więc do takiego porównania. Być może dla kontrolowanego nie będzie to najbardziej komfortowe wydarzenie, ale pozytywne nastawienie, zrozumienie celu i poznanie kryteriów wizyty monitorującej spowodują, że wyniesie on z niej sporą dawkę przydatnych wskazówek.

Na wstępie należy zaznaczyć, że wizyta monitorująca składa się z dwóch obszarów. Pierwszy – kryteriów programu ściśle związany jest z Regulaminem Programu Certyfikacji PZPN dla szkółek piłkarskich. Drugi – merytoryczny - dotyczy obserwacji zajęć treningowych. To właśnie jemu poświęcona zostanie nasza uwaga w niniejszym artykule.


*Przedstawione na grafice oraz w tekście nazwy obszarów są nowe i zaczną obowiązywać wraz z wprowadzeniem zaktualizowanego arkusza wizyt monitorujących

W skład obszaru merytorycznego wchodzą 3 obszary: dokumentacji procesu szkoleniowego, metodyczno-coachingowy treningu i organizacyjny treningu. Obszar dokumentacji stanowi 30 procent oceny, obszar metodyczno-coachingowy treningu 55 procent, natomiast obszar organizacyjny treningu 15 procent. Poszczególne obszary są ze sobą ściśle powiązane i wzajemnie się przenikają. Poniżej szczegółowo przedstawiamy każdy z nich:

Obszar dokumentacji procesu szkoleniowego

W tym obszarze ocenie podlegają:
- zgodność mezocyklu szkolenia z programem szkolenia
- zgodność tygodniowego mikrocyklu szkolenia z programem szkolenia (trzy-, cztero- lub sześciomiesięcznym okresem szkolenia)
- zgodność konspektu z przyjętą strukturą jednostki treningowej na danym poziomie
- zgodność zajęć z konspektem treningowym
- zgodność doboru środków treningowych z tematem/celem zajęć

Przygotowanie do wizyty rozpoczyna się od sprawdzenia dokumentacji. Ocenie będzie podlegało to, na ile zaplanowane treści programowe w mezocyklu szkoleniowym odpowiadają rzeczywistej realizacji programu, a także czy założenia mikrocyklu są zgodne z programem szkolenia oraz czy akcenty w danym mikrocyklu są spójne.

Każda szkółka ma obowiązek umieścić w systemie Certyfikacji PZPN aktualne plany treningowe dla drużyn z kategorii wiekowych od G do D. Należy to zrobić z odpowiednim wyprzedzeniem (szkółki z brązowym certyfikatem – na 3 miesiące w przód, ze srebrnym – na 4 miesiące w przód, a ze złotym – na 6 miesięcy w przód). Plany powinny być podzielone na mezocykle zgodnie z programem szkolenia i zawierać następujące obszary:
- techniczny – tylko w kategorii wiekowej skrzat
- techniczno-taktyczny – tylko w kategoriach wiekowych żak, orlik i młodzik
- motoryczny – we wszystkich kategoriach wiekowych
- mentalny (tylko w przypadku szkółek ze złotym certyfikatem) – we wszystkich kategoriach wiekowych
- teoretyczny – wiedzy (tylko w przypadku szkółek ze złotym certyfikatem) – we wszystkich kategoriach wiekowych

Plan i konspekt zamieszczone przez trenera w systemie Certyfikacji będą punktem wyjścia w trakcie obserwowanych zajęć. Konspekty powinny być zgodne ze wzorem i strukturą konspektu przyjętą w wybranym programie szkolenia dla danej kategorii wiekowej. Przygotowany temat powinien być zawarty w zamieszczonym planie i zgodny z realizowanym programem.

Warto na poziomie przygotowywania konspektu przemyśleć nie tylko dobór odpowiednich środków i punktów coachingowych do tematu, ale również ich realizację. Często zdarza się bowiem, że ze względu na posiadane warunki oraz poziom grupy są one wręcz niemożliwe do przeprowadzenia. Zaplanowanie i przygotowanie przestrzeni oraz rozmieszczanie sprzętu przed rozpoczęciem zajęć pozwoli na ich płynną realizację. Trener powinien być przygotowany do zajęć oraz znać konspekt, do którego w razie potrzeby może zaglądać w trakcie treningu. Spowoduje to, że będzie mógł skupić się na realizacji tematu i celu zajęć, a intensywność treningu będzie odpowiednia.

Obszar metodyczno-coachingowy treningu

W tym obszarze ocenie podlegają:
- formułowanie tematu oraz celu treningu
- dopasowanie metod, form i środków treningowych do danej kategorii wiekowej
- objaśnienie, instruowanie i korygowanie błędów
- zastosowanie właściwego pokazu, jakość pokazu
- progresja środków treningowych w strukturze zajęć (wprowadź, rozwiń, egzekwuj) i zgodność prowadzonych zajęć pod kątem metodycznym
- kreatywność środków treningowych
- zarządzanie intensywnością zajęć
- indywidualizacja zajęć
- zwrócenie uwagi na szczegóły
- współpraca, zaangażowanie i kultura osobista trenera/trenerów
- poziom komunikacji z zawodnikami, dostosowanie komunikacji do możliwości i wieku zawodnika
- stosowanie pytań przed i w trakcie ćwiczeń/gry
- stosowanie feedbacku po ćwiczeniu/grze
- podsumowanie treningu
- zgodność nomenklatury z Narodowym Modelem Gry

W treningu bardzo ważne jest prawidłowe sformułowanie tematu zajęć oraz celów treningowych. Odpowiednie sprecyzowanie tematu raczej nie sprawia trenerom problemu. Inaczej dzieje się przy nakreśleniu odpowiednich celów treningowych oraz doborze środków treningowych zgodnych z tematem zajęć. Chociaż sprawa wydaje się oczywista, niestety nie zawsze tak jest w rzeczywistości.

W tym momencie warto posłużyć się przykładem. Jeżeli trener sformułował temat „Gra 1x1”, to do dyspozycji ma duży wachlarz środków treningowych. Zdarza się, że po podaniu takiego tematu, w części głównej trener stosuje całkiem odmienne środki treningowe, np. w pierwszym zastosował grę, w której przeciwnicy ustawieni są przodem do siebie, w kolejnym przeciwnik znajduje się z boku, w ostatnim zaś gra rozpoczyna się z przeciwnikiem z tyłu. W takim przypadku podczas jednych zajęć trener nie jest w stanie zwrócić uwagi na wszystkie szczegóły, a i zawodnicy nauczą się mniej, jeśli na dany aspekt uczulimy ich tylko raz.

Innym przykładem może być zastosowanie bardziej szczegółowego tematu, np. „Gra 1x1 z przeciwnikiem z boku”. Dobierając środki treningowe należy zastanowić się czy te, które zostały wybrane na pewno realizują temat. Niejednokrotnie zdarza się, że gra 1x1 z przeciwnikiem z boku w danym środku występuje w niewielkim stopniu, a dominują w niej inne elementy. Należy także pamiętać, że gra 1x1 to nie tylko atakowanie. Realizować trzeba także grę 1x1 w bronieniu. Dodatkowo warto wziąć pod uwagę, że gra 1x1 podczas meczu odbywa się nie tylko w środkowym, ale również w bocznych sektorach boiska. Zawodnik skuteczniej przyswoi dany element, jeśli będzie wiedział czego się uczy. Należy zatem pamiętać, aby podczas całych zajęć zwracać uwagę na to, nad czym pracuje się w danej jednostce, a także regularnie przypominać zawodnikom o celach treningowych. Te powinny być odpowiednio dobrane do tematu zajęć, a także wieku i umiejętności ćwiczących. Zdarza się, że trenerzy w danej jednostce treningowej zamieszczają zbyt wiele celów, których potem nie są w stanie zrealizować. „Więcej” w takiej sytuacji z pewnością nie oznacza „lepiej”. Postawmy na jakość, nie ilość.

Na co jeszcze należy zwrócić uwagę podczas samego treningu? Warto przede wszystkim pamiętać o filarach szkolenia dzieci i młodzieży.

Obserwując zajęcia zauważamy, że sporo problemów sprawiają filary „intensywność” oraz „kreatywność”.

W zarządzaniu intensywnością, oprócz wspomnianego zaplanowania, rozmieszczenia i wykorzystania przestrzeni oraz sprzętu, powinno się pamiętać o unikaniu kolejek i wydłużonego czasu oczekiwania (relacja czasu pracy do wypoczynku). Zmiany środków treningowych muszą być płynne. Niestety często są nadmiernie wydłużone właśnie przez nieprzemyślane ustawienie sprzętu bądź organizację grupy (ta powinna być odpowiedzią na posiadane warunki i liczbę zawodników).

Efektem błędów w tym obszarze jest niewielka ilość powtórzeń wykonywana przez zawodników lub okresy bezczynności. Należy unikać wykluczania zawodników podczas którejkolwiek części treningu – zawsze możemy przygotować zadanie dodatkowe bądź wyznaczyć role dla zawodników neutralnych. Pewną podpowiedzią podczas prowadzonych treningów będzie monitoring zmęczenia. Jednocześnie należy mieć w pamięci fakt, że dla rozwoju zawodnika niezwykle ważne jest utrzymywanie wysokiego poziomu intensywności.

Co z kolei decyduje o kreatywności zajęć?

Dobór środków, w których występuje element decyzyjności. Kreatywność możemy rozumieć również jako budowanie rozumienia gry i szeroko pojętej świadomości przez zawodnika. Stosowanie pytań wymagających zaangażowania zawodnika, unikanie gotowych rozwiązań czy wręcz sterowania sprzyja temu procesowi.  Kiedy i jak stosować pytania? Można to robić w każdej części treningu. Wstępnej – diagnozując oczekiwania i ewentualny poziom grupy, głównej – co pozwala skierować uwagę na realizowane cele i korzyści oraz w podsumowaniu – dzięki czemu i sprawdzimy zrozumienie u zawodników. 

Kolejną nieodzowną kwestią treningową jest coaching trenera, który również powinien być ściśle związany z celami treningowymi. W ostatnich czasach coaching zyskał sporą popularność. Zdarza się niestety, że liczba wskazówek udzielanych przez trenera jest zbyt duża. Czasami proporcje są zachwiane do tego stopnia, że trener więcej mówi niż zawodnicy ćwiczą.

Wielkość nauczyciela poznamy nie po tym, jaką ma wiedzę, a po tym, jaką wiedzę posiadają jego wychowankowie.

Problem polega na tym, że zawodnicy nie są w stanie skupić zbyt długo swojej uwagi oraz zapamiętać zbyt wielu wskazówek udzielanych przez trenera. Jeśli w danej jednostce treningowej realizowana jest gra w fazie bronienia, to coaching trenera również powinien być skupiony na działaniach defensywnych. Pomimo tego, że cele treningowe dotyczą gry w fazie bronienia, niestety bardzo często można usłyszeć od trenerów uwagi dotyczące prawidłowego ustawiania się do otwarcia gry, zwracanie uwagi na siłę i celność podania, chwalenie za zagrania ofensywne, całkowicie zapominając o zawodnikach broniących, którzy to w tej konkretnej grze powinni być na pierwszym planie. Tworząc konspekty treningowe warto zaznaczyć w nich punkty coachingowe, na które trener będzie chciał zwrócić uwagę. Stanowi to przypomnienie dla trenera prowadzącego i wpłynie na lepszą jakość i efektywność zajęć.

Nieodzownym elementem zajęć jest odpowiedni pokaz, który pomoże zawodnikom prawidłowo zrozumieć dany środek treningowy. Pokaz powinien być związany z celami treningowymi, a także powinien być wykonany dobrze jakościowo. To bardzo istotny element w najmłodszych kategoriach wiekowych, w których zawodnicy odzwierciedlają ruchy wykonywane przez trenera. Dobrym pomysłem jest także wykorzystanie w pokazie zawodników, którzy dany element wykonują prawidłowo. O czym więc należy pamiętać organizując pokaz? Przede wszystkim należy połączyć go z prawidłowym objaśnianiem ćwiczeń. Przekaz musi być zwięzły i konkretny, poparty krótką demonstracją. Kolejnym elementem jest miejsce pokazu. Należy go stosować tak, by każdy zawodnik dobrze słyszał i widział, zaplanowany powinien być na grupach wewnętrznych.

Ważną kwestią po przeprowadzonym środku treningowym jest feedback - informacja zwrotna, którą trener może dać i uzyskać od zawodników. Feedback powinien być przekazywany na bieżąco, może być to zarówno pochwała, jak i krytyka. Daje to trenerowi ważne wskazówki do wyboru treści treningu i jego metodycznego prowadzenia. W trakcie zajęć warto przede wszystkim stosować pozytywne wzmocnienie, natomiast korygowanie błędów nie może być tylko informacją, ale powinno być poparte prawidłowym pokazem. Feedback może być realizowany (w zależności od potrzeb) w postaci zbiórek lub indywidualnie.

Istotną sprawą podczas zajęć jest odpowiednia współpraca trenerów. Posiadanie asystenta wymaga wcześniejszego zaplanowania podziału ról i zadań. Dobrymi praktykami są wspólne omówienie konspektu i jego realizacji przed zajęciami, co pozwala na zwiększenie wartości merytorycznej, indywidualizacji zajęć i ich intensywności. Często jednak trenerzy asystenci na treningu pojawiają się w ostatniej chwili, nie znają treści zajęć, a w ich trakcie odpowiadają głównie za ustawianie stożków i pachołków. Warto w tym momencie przygotować chociaż kilka zadań dla asystenta oraz przedstawić punkty coachingowe, by jego rola nie ograniczała się jedynie do dystrybucji piłek, ale by mógł także udzielać merytorycznych wskazówek zawodnikom. Gorzej jest w sytuacji, w której to pierwszy trener ogranicza asystenta i nie pozwala mu na większą aktywność podczas zajęć. Jeśli jednak w pełni ufa swojemu asystentowi, prześle mu wcześniej konspekt, aby ten mógł się z nim spokojnie zapoznać. Jeśli pozwoli mu także przeprowadzić część zajęć, to asystent na pewno odwdzięczy się maksymalnym zaangażowaniem, co tylko podniesie jakość zajęć.

Obszar organizacyjny treningu

W tym obszarze ocenie podlegają:
- przygotowanie zajęć
- płynność przejść między poszczególnymi częściami zajęć i środkami treningowymi
- wykorzystanie dostępnej przestrzeni oraz dopasowanie wymiarów pola ćwiczeń/gier do wieku i umiejętności
- czas oczekiwania na ćwiczenie, stosowanie „drogi powrotnej” w ćwiczeniach o wydłużonym czasie oczekiwania na swoją kolej
- tworzenie stałych punktów orientacyjnych w czasie treningu (np. na nawodnienie, sprzęt treningowy itp.)
- weryfikacja listy obecności (Trener Monitorujący weryfikuje, czy trener sprawdza obecność)

Obszar organizacyjny treningu ma bezpośredni wpływ na przebieg treningu, a dobry trener powinien tak naprawdę od niego wyjść. W powyższym artykule wielokrotnie pojawiały się informacje związane z organizacją zajęć, jednak dla uściślenia powyższych treści usystematyzujemy je poniżej.

Odchodząc chwilowo od treningu grup dziecięcych i młodzieżowych, przyjrzyjmy się zajęciom seniorów. W idealnym świecie trenerzy są obecni na obiekcie na długo przed zajęciami, a sprzęt treningowy rozstawiony jest na boisku jeszcze przed pojawieniem się zawodników. Wszystko po to, by w czasie zajęć nie tracić czasu na bieganie i przestawianie stożków, a sam trening przebiegał w sposób płynny i pozwolił na jak najlepszy rozwój zawodników.

Wielu trenerów powie w tym miejscu: „Ja pracuję, nie mogę być wcześniej (…)”, „Przede mną jest inna grupa, nie mogę wejść na boisko z odpowiednim wyprzedzeniem (…)”, „Mam do dyspozycji tylko ćwiartkę boiska (…)”. To oczywiście duży problem, jednak w tym właśnie miejscu najważniejsza jest wspomniana organizacja. Planując zajęcia i zdając sobie sprawę z tego, jakie przeszkody napotkamy, naszą rolą jest znalezienie sposobu na to, jak sobie z tym poradzić. Jeżeli nie ma czasu i dostępu do boiska przed zajęciami, to w części wstępnej treningu nie powinniśmy stosować ćwiczeń, które wymagają dużej ilości sprzętu treningowego, ponieważ w przeciwnym razie zamiast na trening, będziemy poświęcać czas na rozstawianie. Podczas planowania weźmy pod uwagę wszystkie kwestie, zaplanujmy odpowiednie środki treningowe i przejścia pomiędzy nimi, wykorzystajmy dostępną przestrzeń, a także zastosujmy ćwiczenia „w drodze powrotnej”.

Ważnym elementem w zajęciach treningowych jest także stosowanie stałych punktów orientacyjnych, w tym między innymi miejsca na wodę zawodników. Rzecz, która przez wielu trenerów w ostatnim czasie jest bardzo krytykowana, a która ma na celu polepszenie organizacji zajęć. Nikt nie wymaga, by butelki z wodą były ustawione w jednakowej odległości od siebie, ale jeżeli część zawodników ma picie po jednej stronie boiska, część po drugiej, część w szatni, a pozostali u rodziców na trybunie, to niestety w zajęciach występuje więcej „czasu martwego” niż czasu ćwiczeń. Jako przykład warto wskazać organizację najlepszych akademii piłkarskich, gdzie wszyscy zawodnicy mają picie w jednym miejscu.

Ostatnią ważną kwestią dotyczącą bezpośrednio programu certyfikacji jest sprawdzanie obecności. Trenerzy nie powinni sprawdzać jej bezpośrednio na zajęciach, ponieważ każdy zna swoich zawodników i aby nie tracić czasu może zrobić to po zajęciach. Ważne jest jednak wprowadzenie obecności do systemu Certyfikacji. Wielu trenerów wprowadza te dane do platform, do których trenerzy monitorujący nie mają wglądu. Dlatego korzystanie z systemu Certyfikacji jest konieczne.

Podsumowując i wracając do medycznego porównania z początku artykułu, każda wizyta monitorująca pozwala na zdiagnozowanie problemów. Podczas rozmowy z trenerem monitorującym oraz w otrzymanym od niego arkuszu, podobnie jak przy każdej wizycie lekarskiej, trener dostanie zalecenia i propozycje rozwiązań na przyszłość.