W większości klubów obszar planowania pozostaje wyzwaniem. Duże akademie posiadają własne, wypracowywane przez lata programy szkolenia, inne decydują się na ich zakup od większych, europejskich czy nawet światowych klubów i szkółek. Nabycie gotowego programu szkolenia wiąże się z koniecznością zwrócenia uwagi nie tylko na to, aby koncepcje odpowiadały wszystkim oczekiwaniom trenera, ale by były też poparte konkretną i usystematyzowaną wiedzą zgodną z metodologią szkolenia na danym etapie rozwoju człowieka.

Jak czytamy w Unifikacji Organizacji Współzawodnictwa i Szkolenia dzieci i młodzieży w piłce nożnej, „Przygotowanie młodego człowieka do wykonywania w sposób profesjonalny zawodu piłkarza jest procesem długofalowym. U podstaw wymaga określenia i przyjęcia jednolitej drogi postępowania, będącej spójnym systemem szkolenia oraz wychowania dzieci i młodzieży poprzez sport. Z uwagi na zróżnicowane tempo rozwoju młodego człowieka proces kształtowania zdolności i umiejętności powinien być zindywidualizowany i dostosowany do możliwości sportowca. Ta przesłanka oraz uwarunkowania wynikające z systemu edukacji ogólnej, a także zróżnicowane tempo rozwoju biologicznego w ontogenezie, pozwalają na określenie etapów szkolenia piłkarskiego”.

Na każdym etapie szkolenia należy stworzyć warunki i wyznaczyć cele, które młody zawodnik powinien realizować w konkretnym cyklu szkoleniowym. Cele treningowe powinny uwzględniać wiek, potencjał zawodników oraz możliwości organizacyjno-finansowe klubu, przejawiające się m.in. w dostępności boisk czy kompetencji kadry trenerskiej. Mając to na uwadze, w każdej szkółce powinien powstać system szkolenia, w którym zawodnicy będą mogli w sposób optymalny nabywać nowe umiejętności oraz doskonalić te zdobyte wcześniej.

Odpowiednio dopasowane do możliwości zawodników powinny być również treści treningowe. Często można dostrzec, że trenerzy podczas danej jednostki treningowej starają się nauczać kilku elementów w tym samym czasie, nie koncentrując się w rzeczywistości na żadnym z nich. Warto wprowadzić bloki treningowe ukierunkowane na konkretne działania na boisku. Dzięki takiemu podejściu zawodnicy mogą wielokrotnie świadomie powtarzać dany element w różnych warunkach, doprowadzając do perfekcyjnego jego opanowania. Każdy tygodniowy blok dotyczyć będzie konkretnych działań z piłką. W każdym mikrocyklu realizowane będzie konkretne działanie, zaś w poszczególnych jednostkach treningowych akcentowany będzie określony szczegół.


Przykładowy podział na bloki treningowe


Przykładowo rozpisany mikrocykl treningowy

Każdy z etapów szkolenia ma swoją specyfikę. Gdy znamy priorytety techniczno-taktyczne, mentalne (wynikające z ontogenezy rozwoju dziecka) oraz motoryczne, które określają okresy sensytywne dla danej kategorii wiekowej, nasz trening staje się o wiele bardziej efektywny. W celu optymalizacji procesu nauczania gry w piłkę nożną, planując poszczególne jednostki treningowe (w strukturze mikrocyklu, mezocyklu i makrocyklu) należy uwzględnić wszystkie treści programowe adekwatne do poziomu i możliwości zawodników na danym etapie szkolenia.

Warto zadać sobie w tym miejscu pytanie: czym jest jednostka treningowa? Otóż to nic innego jak pojedynczy trening, a mówiąc ściślej – najmniejsza część (jednostka) całego procesu treningowego, która składa się zazwyczaj z kilku ćwiczeń (gier), trwająca – w zależności od rodzaju treningu – przeważnie od ok. 60 do 120 minut. Budowa struktury jednostki treningowej wygląda inaczej dla skrzatów, inaczej dla żaków, a jeszcze inaczej dla orlików czy młodzików. Poniżej przedstawiamy przykładowe priorytety w treningu dzieci i jego podział na właściwe moduły.

Budowa jednostki treningowej dla grupy: Skrzat

Źródło: PROGRAM SZKOLENIA PZPN W OPARCIU O PROGRAM SZKOLENIA AMO

Jak wynika z powyższych modułów, największą część każdego treningu w każdej kategorii wiekowej stanowić powinna gra. Doskonali ona technikę piłkarską w warunkach naturalnych, taktykę indywidualną, motorykę, ale również rozwija kreatywność zawodników.

Przykład budowy jednostki treningowej w kategorii „Młodzik”:

Na co trzeba zwrócić uwagę przygotowując jednostkę treningową?

Szkolenie dzieci w piłce nożnej w wieku 4-12 lat

Pierwsze wrażenia są zawsze ważne. Z tego powodu trener musi zapoznać się ze wszystkimi ćwiczeniami i wcześniej przygotować trening z określonymi celami. Zajęcia treningowe muszą być dostosowane do wieku i umiejętności zawodników. Sprawi to, że jednostka treningowa będzie jeszcze przyjemniejsza z licznymi elementami zabawy oraz nauki. Trener musi być elastyczny i przygotowany na zmiany w treningu i poszczególnych ćwiczeniach, jeśli uzna, że poprawią one motywację i zaangażowanie dzieci.

Poniżej kilka pytań, które pomogą trenerom przygotować jednostkę treningową:
Co chcę uzyskać dzięki tej jednostce treningowej?
Jaki ma być temat zajęć?
Ilu zawodników weźmie w nich udział?
Czego mają się nauczyć?
Jakie są najlepsze gry i ćwiczenia do osiągnięcia celów treningowych?
Czy poziomy gier i ćwiczeń są dostosowane do wieku i umiejętności?
Jak w prosty i zrozumiały sposób wytłumaczyć dzieciom zasady?
Czy mam wystarczającą ilość sprzętu? Jeśli nie, czy mogę dostosować trening do dostępnego sprzętu?
Czy jest wystarczająco dużo miejsca, aby przeprowadzić przygotowane gry i ćwiczenia?

Jednostka treningowa stanowi podstawowy element procesu szkolenia, a jej struktura wynika z mikrocyklu treningowego, zgodnie z założeniami danego okresu treningowego. W związku z tym charakter pojedynczego treningu uzależniony jest właśnie od wcześniej zaplanowanego mikrocyklu, który uwzględnia ilość treningów oraz czas ich trwania. Ustalenie mikrocyklu uzależnione jest z kolei od wieku zawodników, aktualnego poziomu ich sprawności, zaawansowania techniczno-taktycznego, warunków szkoleniowych i danego okresu szkoleniowego.

Na każdą jednostkę treningową trenerzy muszą mieć przygotowany konspekt, który ma im służyć przede wszystkim jako pomoc w realizacji zajęć. Odpowiednie ich zaplanowanie pozytywnie wpłynie na ich płynność oraz intensywność. Konspekt może pomóc trenerom w trakcie zajęć, przypominając kolejność środków treningowych, ich przebieg, a także punkty coachingowe. Warto więc zadbać o to, by był przygotowany w sposób przejrzysty.

Punkty coachingowe (wnioski/uwagi) – to elementy, które chcemy wyegzekwować od naszych zawodników w trakcie trwania danego ćwiczenia lub gry. Pamiętajmy, aby ich liczba nie była zbyt duża. Dzięki temu zawodnik będzie wiedział, na czym powinien się koncentrować w danym ćwiczeniu. Optymalna liczba punktów coachingowych przypadająca na jednostkę treningową to od jednego do trzech.

Wzór konspektu treningowego

Planowanie procesu treningowego to nieustanna próba doboru optymalnych metod, form i środków treningowych, z uwzględnieniem obranych dla danego etapu zadań szkoleniowych. Określenie celu pracy jest elementem nadrzędnym, gdyż wyznacza on filozofię i kierunek szkolenia. Kompleksowe i konsekwentne podejście do planowania oznacza uwzględnienie wszystkich elementów składowych procesu szkoleniowego, takich jak: obciążenia treningowe (objętość i intensywność, wypoczynek), wiek, potencjał, poziom sportowy zawodników, selekcja, także terminarz rozgrywek, świąt czy przerw wypoczynkowych. Dobre planowanie to także wprowadzanie ciągłych korekt, których uwzględnienie w kolejnym cyklu treningowym zdecydowanie poprawi jakość szkolenia.

W obszarze planowania napotkamy wiele trudności. Żeby lepiej je zdiagnozować, skorzystamy z często stosowanego (chociażby w biznesie) podziału obszaru planowania na cztery podstawowe poziomy. Dostosowany do potrzeb treningu piłki nożnej będzie wyglądał następująco:

Poziom I

Najniższy poziom skutecznego planowania to planowanie na poziomie konspektu i mikrocyklu. Odpowiadamy tutaj na następujące pytania:
Co konkretnie chcę dziś zrobić – podania, strzały czy gry?
Za co zabiorę się w tym tygodniu: ile mam jednostek? Czy na każdej będę robił to samo?
Co jestem w stanie przeprowadzić w panujących warunkach?
Co jest dzisiaj najważniejsze? – temat, cele treningu

Dzięki temu poziomowi możemy się skoncentrować na wykonywaniu zadań bez przesadnego myślenia o tym „co dalej?”. W praktyce wygląda to tak, że po prostu bierzemy kolejne najważniejsze zadanie z konspektu. Jeśli go posiadamy, łatwiej będzie nam również dobierać priorytety, planować zgodnie z posiadanymi warunkami, a także wyłapywać zależności między poszczególnymi zadaniami.

Poziom II 

Konspekty i mikrocykle wypełnione są tematami. Czy prowadzą one jednak wspólnie do jakiegoś celu? Odpowiedzią na te pytania zajmie się kolejny poziom skutecznego planowania: mezocykl i makrocykl. Na tym poziomie musimy zadać sobie pytania:
Co konkretnie chcę osiągnąć?
Ile czasu i wysiłku muszę poświęcić, żeby osiągnąć cel?
Po czym poznam, że mi się udało?

Poziom III

Poziom konspektu i mikrocyklu skupiał się na mądrym wypełnianiu treningów i tygodni tematami oraz celami, by zapewnić ich efektywne wykonanie. Poziom mezocyklu i makrocyklu koncentrował się na tym, aby mieć przed oczyma cel, by efektywnie wykorzystać czas i by jasno sprecyzować spodziewane rezultaty.

Kolejny, nazwijmy go poziomem etapów szkolenia, pomoże dobierać składniki procesu treningowego tak, aby razem pasowały do szerszego obrazka. Ten poziom pomoże podejmować dobre decyzje. nie Dzięki niemu nie będziemy się miotać pomiędzy pojawiającymi się koncepcjami. Określenie etapów szkolenia (kategorii wiekowych) pozwala określić wymagania i oczekiwania oraz sposoby pracy. Ponieważ możliwości osiągniecia celów, czyli nowych koncepcji treningowych, jest sporo, zawsze możemy wrócić do tego poziomu, licząc, że pomoże on nam dobrze się ukierunkować.

Pytania, które zadajemy sobie na tym poziomie to:
W które sposoby realizacji chcę się angażować, a w które nie?
Które sposoby prowadzą mnie do wspólnego, większego celu?
Co chcę, aby moi zawodnicy potrafili za rok czy dwa?
Jak chcę, żeby zespół wyglądał za rok czy dwa?
Jak wybierać efektywne środki treningowe?

To ostatnie pytanie mogłoby znaleźć się również przy każdym wcześniejszym poziomie planowania.

Poziom IV

Poziom wizji gry i modelu zawodnika, który najbardziej spośród wszystkich odwołuje się do emocji. Upraszczając, chodzi o pewne wyobrażenie modelu mistrza, wizji idealnego zawodnika, do którego mamy dążyć. Takie podejście zapobiega sytuacji, w której po latach „spontanicznych” treningów, okazuje się, że nasza praca zawierała wiele nieprzemyślanych ruchów, na czym najwięcej stracił nasz wychowanek.

Największy problem sprawia ostatni poziom planowania. Spowodowane jest to zazwyczaj brakiem stabilności zatrudnienia, długofalowego spojrzenia na cały proces treningowy oraz wizji klubów lub ich niekonsekwencją. Co się dzieje, gdy deficyty występują już na wcześniejszych poziomach?

Gdy brakuje dobrego planowania na poziomie konspektu i mikrocyklu, mamy do czynienia z pracą chaotyczną oraz frustracją przy niepowodzeniach. Są ogólne wytyczne, np. gra w lidze. Nikt nie wie natomiast, w jaki sposób to robić. Trenerzy nie wiedzą, czym się zajmują w danej chwili i jak wpisuje się to w szerszy obraz. Często frustrują się, obwiniając zawodników o brak umiejętności.

Z kolei przy braku przejrzystego makrocyklu, mamy do czynienia z sytuacją, w której trenerzy skaczą od tematu do tematu i trudno właściwie zrozumieć, jakie są ich cele oraz czym cały zespół w danej chwili się zajmuje. Celów jest za dużo lub często się zmieniają. Trenerzy dokładają nowe zadania chaotycznie, a ponieważ nie ma jasno sprecyzowanego celu, nie potrafią się cieszyć z drogi do niego, kiedy mogliby obserwować postępy u swoich podopiecznych.

Kiedy brakuje nam etapów szkolenia, to nie wiadomo, na czym powinniśmy się skupić na przestrzeni całego roku. Zajmujemy się czymś nowym, często porzucając jedną koncepcję treningu dla innych. Nie dbamy przy tym o to, w jaki sposób łączą się one w jedną całość. Mając tak wiele równoległych koncepcji, w zasadzie żadna z nich nie doprowadzi nas do niczego znaczącego, a wyniki naszej pracy nie będą miały konkretnego efektu.

Brak wizji to krok od wypalenia i rutyny. W takim wypadku trenerzy pracują zgodnie z pewnymi, być może nawet wysokimi standardami, ale z perspektywy czasu może brakować im satysfakcji. Skupiają się na konkretnych zadaniach, nie poruszając istotnej kwestii – po co właściwie to robią.

Prawidłowe planowanie na wszystkich czterech poziomach sprawi, że trenerzy będą mieli świadomość, jak pojedyncze cele i treningi, mikrocykle, mezocykle i całe makrocykle wpisują się w szerszą wizję. Jedocześnie z łatwością będą mogli śledzić postępy swoich zawodników.

Zbierzmy teraz w jednym miejscu cechy dobrego planowania:
- celowość – realizacja planu musi prowadzić w konsekwencji do osiągnięcia zamierzonego celu w określonym terminie,
- wykonalność – branie pod uwagę realnych możliwości realizacji planu,
- elastyczność – w trakcie realizacji planu należy uwzględnić zmiany warunków, reakcję organizmu na obciążenia, kontuzje, choroby,
- stopniowa dokładność – im plan obejmuje krótszy okres, tym jest bardziej szczegółowy,
- wewnętrzna zgodność – w planie nie może być elementów, które wzajemnie się wykluczają,
- przejrzystość strukturalna – musi być łatwy w odbiorze i zrozumiały przez tych, dla których został opracowany,
- ekonomiczność – powinien osiągnąć cel najniższym nakładem sił.

W planowaniu każdej jednostki treningowej ważny jest odpowiedni dobór środków treningowych oraz punktów coachingowych. Należy zwrócić uwagę na:
- zgodność z tematem i celem zajęć treningowych,
- wiek zawodników (kategoria wiekowa),
- poziom sportowy grupy,
- warunki.

Oprócz wyboru środków treningowych ważne jest również odpowiednie zaplanowanie ich realizacji. Tak, żeby były efektywne. Należy przy tym pamiętać o podstawowych filarach szkolenia dzieci i młodzieży, czyli o: kreatywności, intensywności, szczegółowości, indywidualizacji, mentalności oraz edukacji. W programie szkolenia PZPN w oparciu o program szkolenia AMO możemy znaleźć cechy dobrego treningu. Warto zapoznać się z nimi przy planowaniu każdej jednostki treningowej oraz przy wyborze poszczególnych środków treningowych.

Przyjazna i wesoła atmosfera
Stworzenie środowiska, w którym każdy jego uczestnik będzie czuł się komfortowo.

Dobry pokaz to podstawa
Zaprezentowanie dzieciom przez trenera nauczanego elementu lub wyznaczenie najlepszego zawodnika w danym elemencie.

Dbałość o detale
Zwracanie szczególnej uwagi przez trenera na rzeczy podstawowe i najprostsze, takie jak np. właściwe ułożenie ciała, stopy przy prowadzeniu, uderzeniu, przyjęciu piłki.

Jak najwięcej kontaktów z piłką
Dobieranie treści treningowych tak, aby dziecko miało jak najwięcej możliwości operowania piłką.

Jak najmniej przestojów, kolejek
„Grasz tak jak trenujesz”. Zgodnie z tym powiedzeniem należy tak organizować trening, by jak najbardziej przypominał warunki meczowe. W trakcie meczu zawodnik nie powinien stać, dlatego trening musi być intensywny .

Temat i środki treningowe dobrane do wieku i umiejętności
Dopasowanie planu szkolenia i środków treningowych do aktualnych potrzeb i możliwości zawodników.

Konsekwentna realizacja celów treningowych
Prowadzenie wcześniej zaplanowanych tematów bez względu na okoliczności, ale z możliwością modyfikacji.

Wzorcowa postawa trenera
Trener jako autorytet dla dziecka musi dawać przykład zarówno w zakresie postawy, kultury osobistej, zaangażowania, jak i przygotowania merytorycznego.

Stopniowana skala trudności
Należy tak dobierać środki treningowe, aby dziecko było w stanie je wykonać i opanować w stopniu bardzo dobrym. Dopiero później wprowadzamy nowe, trudniejsze elementy, np. im wyższe umiejętności zawodników, tym mniejsze pole do gry.

Wszechstronny rozwój
Nie ograniczamy się tylko do elementów technicznych, ale dbamy o wszechstronny rozwój młodego człowieka (mentalność, sprawność ogólna – motoryka, taktyka indywidualna). Aby zawodnik łatwo przyswajał nowe umiejętności techniczno-motoryczne, na początkowym etapie szkolenia trener musi wypracować u podopiecznych bogaty „skarb ruchowy”. Warto jeden trening w tygodniu poświęcać na sporty uzupełniające, np. gimnastykę, sporty walki, biegi przełajowe, szermierkę.

„Plan B”
Trener powinien prowadzić zajęcia zgodnie z planem i systemem szkolenia, ale również być przygotowanym na nieoczekiwane sytuacje (zmiana liczby zawodników, pogoda, problemy w opanowaniu materiału).

***

Autorami tekstu są:

Michał Jaszczyk – trener monitorujący w Programie Certyfikacji PZPN dla szkółek piłkarskich, mogący pochwalić się licencją UEFA A. W swojej trwającej od 2005 roku karierze szkoleniowej pełnił rolę trenera monitorującego również w innych projektach PZPN: AMO, Mobilnej AMO i OSSM. Poza tym prowadził między innymi Polonię Nowy Tomyśl, Sokół Pniewy, Pogoń Lwówek oraz Akademię Piłkarską Reissa.

Arkadiusz Miedza – trener monitorujący w Programie Certyfikacji PZPN dla szkółek piłkarskich, posiadający licencję UEFA A. W swojej trwającej od 2009 roku karierze szkoleniowej pełnił rolę trenera monitorującego również w innych projektach PZPN: AMO, Mobilnej AMO i OSSM. Poza tym jako trener prowadził Klub Sportowy Stadion Śląski Chorzów oraz Kadrę Śląska.

Przeczytaj również:

Zarządzanie intensywnością zajęć – LINK

Kreatywność jako jeden z filarów szkolenia. Jak ją rozwijać? – LINK

Dlaczego indywidualizacja jest tak ważnym elementem procesu szkoleniowego? – LINK

Szczegółowość w treningu – czym właściwie jest i jak ją zapewnić? – LINK

Znaczenie mentalności i edukacji dla młodego piłkarza – LINK

Pytania, feedback i podsumowanie, czyli istotne elementy treningu – LINK

Organizacja kluczem dobrego treningu – LINK